Carpon Deri Hudaya

Lénglang-Lénglang Langit; Selang Sawatara Regot Tina Sirop Revolusi

Langit lénglang taya alang-alang. Matapoé nyaangan suklak-sikluk alam. Nu lalar-liwat di jalan nyangking katengtreman dina enggoning ngajugjug tujuan hirupna séwang-séwangan. Nu tumpak kandaraan aya, nu leumpang basajan aya. Éstuning betah nénjo, betah ngabandunganana. Aya nu silih sigeung meueusan mah jamakna, kangaranan jalma hirup. Sedengkeun gedong-gedong sigrong nu resik tur jalugjug jangkung, lir hormateun saung katut jongko padagang nu ngabaris-narémpél kana dingdingna, minangka tanda yén lalampahan jaman téh geus nincak undakan langit kelas déwa, hasil pangwangunan dina pirang-pirang abad lila.

Cuh! Aki Marat nyiduh, laju medar deui riwayat hirupna, ditujukeun ka incu hiji-hijina nu diuk dina salah sahiji bangku. “Cu, Aki téh milu révolusi….”

Ah, méh unggal nyimpang ka ieu saung sirop, nu ngawuwuhan dagangan Ki Marat téh ukur kecap révolusi, révolusi, perjuangan, jeung perjuangan. Tapi keur sauingeun mah tara matak bosen kétang. Beuki remen mireng anggur beuki saregep baé. Teu siga mirengkeun pidato di tempat-tempat resmi atawa telepisi nu matak muruluk tai ceuli. Bubuhan meuereun, anu dicaritakeun Ki Marat mah kaalaman ku dirina sorangan. Lain diwangwang, lain pakeun nyiar kauntungan deuih.

Feature Prayoga Adiwisastra

LOLONGOK KA CANDI BOJONG MÉNJÉ

“SITUS CANDI BOJONGMENJE. BALAI PENGELOLAAN KEPURBAKALAAN JARAHNITRA DISBUDPAR JAWA BARAT”. Kitu aksara nu kaungel dina plang saméméh léngkah anjog ka candi nu rék dijugjug. Éta plang nu katémbong karahaan di beulah luhur jeung handapna téh weweg nangtung di sisi jalan nu teu kendat gumuruh ku lalar liwatna kandaraan.

Candi Bojong Ménjé perenahna mah di Kampung Bojong Ménjé RT 03 RW 02, Désa Cangkuang, Kecamatan Rancaékék, Kabupatén Bandung. Kurang leuwih aya dina 698 m luhureun beungeut cai laut. Ti puseur dayeuh Kota Bandung mah aya kana 24 km, laju ngétan mapay Jalan Raya Rancaékék nu nepungkeun Kota Bandung jeung Garut-Tasikmalaya-Ciamis. Mun jolna ti Kota Bandung, di beulah katuhu éta plang bakal natrat katempo. Ti éta plang, kira-kira 200 m urang bakal anjog ka Candi Bojong Ménjé, sanggeus mapay lulurung gang nu di kénca-katuhueunana méh pasesedek ku padumukan masarakat.

Esey Fitria Puji Lestari

 

BALA-BALA VS KFC

Jaman ayeuna sok disebut ogé éra globalisasi sabab lawang panto dunya ayeuna mah geus dibaruka. Atuh balukarna kahirupan manusa téh jadi pacampur. Dunya nu lega  jadi ngaleutikan, malahan bisa diragum ku smart phone anu ukur sagedé dampal leungeun. Bisa dipelong jeung dipencrong iraha waé tur di mana waé; teu kawatesanan ku tempat jeung waktu, kari klik kari pencét, béja ti ditu ti dieu mo anggeus saitungan ramo, moal burung katarampa. Ngobrol jeung urang Jepang atawa Jerman gé ayeuna mah lain perkara nu hésé deui, teu kudu meuntas heula laut. Sagalana éstu bisa kalaksana kalawan prosés nu instan.

Ku kuring sorangan globalisasi téh dibéré rumus take and give, sabab nu karasa ku kuring mah globalisasi téh enas-enasna mah prosés méré jeung narima; aya anu nyokot aya nu méré, aya nu nyodor-nyodor aya nu namprak nampanan, aya nu mangaruhan jeung nu dipangaruhan.

Esey Abhurizal

SAJARAH MARGAHAYU

Numutkeun Kamus Basa Sunda R.A. Danadibrata, kecap Margahayu téh mangrupa ringkesan tina kecap “marga rahayu”, jalan, lantaran jadi rahayu. Margahayu mangrupa hiji wewengkon nu aya di Kabupatén Bandung, Provinsi Jawa Barat. Ieu wewengkon raket pisan jeung sajarah, lantaran harita dina mangsa kolonial kungsi ditempatan ku para panjajah Walanda, tuluy ku Jepang.

            Nalika mangsa kolonial Walanda saenyana mah ngaranna téh Bumi Margahayu. Asal-usul kecap Margahayu sorangan miboga harti warga anu ngahiji, ngabeungkeut, sabilulungan pikeun gotong royong dina ngalaksanakeun rupa-rupa kagiatan. Baheula mah Margahayu asupna ka Kecamatan Dayeuhkolot, hal éta lantaran wewengkon Margahayu téh kacida legana. Nalika taun 1982 aya pemekaran désa jadi 3 wewengkon, nya éta désa Margahayu Selatan, Margahayu Tengah, jeung Margahayu Utara. Tuluy dina taun 1992 robah jadi Kecamatan Margahayu.

Éséy Arif Abdilah

Basa Sunda; Idéntitas Urang Sunda

Pasualan urang Sunda jeung budayana mindeng pisan jadi gunem catur. Boh éta di kalangan akademisi, boh éta di kalangan pamaréntah. Éta pasualan téh bangun nu moal béak-béak pikeun dipadungdengkeun. Boh dina padungdengan sacara formal, boh dipadungdengkeun dina acara non formal-ari ngopi di warung-. Urang sering mendakan nu nyebutkeun yén urang Sunda ayeuna geus teu wanoh deui kana budayana-utamana di budak ngora-, budaya Sunda ayeuna geus mimiti kagéséh ku budaya deungeun, jrrd.

Saméméh nincak kana pasualan di luhur, bawirasa perelu ayana watesan ngeunaan urang Sunda éta sorangan. Saha jeung nu mana ari anu disebut urang Sunda. Urang Sunda nu baris diguar dina ieu tulisan nyaéta urang Sunda anu sacara biografi tur geografis aya di wilayah Sunda (Jawa Barat), dina harti nu lahir tur netep di wewengkon Sunda. Nilik kana pasoalan nu nyebutkeun yén urang Sunda geus teu wanoh deui kana budayana-utamana budak ngora-. Bawirasa kaleuleuwihan.

Pamadegan saperti kitu memang teu matak bener kabéh. Da dina faktana mah loba urang Sunda ayeuna nu masih reueus kana budayana sorangan. Teu saeutik loba kabéhdieunakeun komunitas-komunitas nu maké ngaran Sunda, boga tujuan hayang nanjeurkeun deui budaya Sunda. Umpamana baé komunitas Hong, ku henteu ogé geus méré kontribusi nu leuwih dina ngokolakeun barudak sangkan résép deui ka nu ngaranna kaulinan barudak. Saung Angklung Ujo, nu masih boga karep kana kasenian angklungna, Téater Sunda Kiwari nu masih nagen kana drama Sundana, jeung loba deui komunitas séjénna nu tangtuna teu bisa katataan ku panulis sorangan. Nu sarwa boga kanyaah tur karep pikeun nanjeurkeun deui Ki Sunda.

Esey Nursolihah

Mahasiswa Sunda kudu “Galau”

Inget kénéh mangsa harita, basa mimiti asup kuliah. Teu saeutik nu nanya naon pangna asup ka Jurusan Basa Sunda téh? Diwaler wé saayana, ku sabab cenah guru basa Sunda téh keur dibutuhkeun pisan. Enya moal munapik, kapan pangna asup ka Jurusan Basa Sunda téh hayang geura gancang meunang pagawéan, nya jadi guru basa Sunda téa. Kitu sigana mah anu jadi cukang lantaran loba pisan para calon mahasiswa nu daftar ka Jurusan Pendidikan Bahasa Daerah, Universitas Pendidikan Indonesia.

Heuleut sababaraha lila ti saprak kuliah, kakarék nyaho yén anu jadi dadasar pangna guru Basa Sunda keur dibutuhkeun pisan téh nya éta loba kénéh sakola di Jawa Barat anu guru basa Sundana lain asli lulusan ti Jurusan Basa Sunda, balukarna proses pangajaran basa Sunda di sakola téh teu efektif. Hal ieu ngalantarankeun basa Sunda kurang dipikawanoh ku para nonoman. Katurug-turug di lingkungan kulawarga ogé tétéla kondisina teu jauh béda. Geus arang nu maké basa Sunda dina komunikasi sapopoéna, pangpangna di daérah pakotaan.

            Nyirorotna jumlah panyatur basa Sunda di Jawa Barat anu bisa jadi cukang lantaran Pamaréntah  Provinsi Jawa Barat ngaluarkeun  Perda No. 5 Taun 2003, anu eusina téh  ngeunaan pemeliharaan bahasa, sastra, dan aksara daerah. Ieu Perda mangrupa lajuning laku tina kaputusan nu ditetepkeun UNESCO dina taun 2000, nya éta netepkeun ping 21 Februari minangka poé basa indung internasional (International Mother Language Day). Demi anu jadi tinimbanganana téh, UNESCO hayang méré pangajén kana basa-basa daérah, sakaligus hayang ngawawarkeun deui dipakéna basa-basa daerah ka para panyaturna di sakuliah dunya. Tina kaputusan UNESCO baris katitén, geuning teu hungkul basa Sunda nu keur hoshosan pikeun nanjeur deui téh, horéng loba basa-basa daérah di sakuliah dunya anu keur ngarandapan kasus nu sarua, nya éta kaleungitan panyaturna.

Esey Prayoga Adiwisastra

PERKARA CARPON TARJAMAHAN

            Kana carita ti nagara deungeun mah tangtu saréréa gé geus moal bireuk deui. Enya. Contona baé, carita Robinson Crusoe jeung Guliver. Kataksir rumaja jeung kolot gé geus pada-pada apal. Kapan carita Guliver mah kungsi dijieun filmna sagala. Cukang lantaranana mah bisa jadi rupa-rupa, aya nu tina maca, aya nu lalajo filmna, atawa aya ogé nu kungsi ngabandungan caritana ti batur. Hartina, urang Sunda wawuh kana karya sastra tarjamahan—utamana dina wangun prosa—téh geus ti baheula mula.

            Dina abad ka 16 naskah Siksa Kandang Karesian geus méré bukti katerangan, yén dina jaman harita geus aya panarjamah, atawa nu harita disebut juru basa darmamurcaya. Néma kana jaman sumebarna agama Islam, jeung jaman Mataram ngeréh tatar Sunda, harita geus loba Kitab Fiqih, jeung wawacan nu beunang narjamahkeun tina basa Arab. Dina mangsa kolonial Walanda putra Moh. Moesa nyaéta R. Kartawinata (R.A.A. Soeria Nata Legawa), diantarana geus narjamahkeun Carita Kapitén Bontekoe (1874) jeung Carita Robinson Crusoe (1879). Salian ti Carita Robinson Crusoe, anu disabit-sabit tadi nyaéta Lalampahan Guliver, kapan kungsi ditarjamahkeun ku R. Haroen Al Rasyid tina karangan D.J Swift kana basa Sunda. Ogé kungsi aya misionaris ti Walanda, saperti Sierk Coolsma nu kungsi ngulik basa Sunda pikeun nyebarkeun agamana, utamana pikeun narjamahkeun kitab Injil kana basa Sunda.

Carpon Fitria Puji Lestari

LUKISAN PIAS

            Basa teu kahaja amprok isuk tadi di tempat népak, paromanna datar. Teu puguh. Lain baeud, ogé lain daréhdéh. Teu kahaja malah mah paamprok teuteup, tapi da teu silih  paalung-alung imut, sumawonna patanya mah. Boh kuring, boh manéhna buru-buru ngeluk tungkul.

“Téh Ilma, nu Ipah mah tong nganggé sambel!” pok téh, nutupan rasa samar polah.

Tuluy wé geus meunang sangu mah ngaléos. Sorangan. Teu cara sasarina. Sok layeut babarengan ka mana-mana gé biasana mah. Ngalukis carita demi carita dina kanvas kahirupan ku mangrupa-rupa pulas. Beureum, kayas, biru. Ah, kamari-kamari mah népak téh bareng, nyeseuhan jeung mandi bareng, indit ngaji bareng. Tempat diuk boh lamun keur ngaji boh keur sakola teu weléh deukeut.

Geus dua poé jeung ayeuna kieu téh, teuing rék nepi ka iraha kuring jeung Riyah teu patanya cara kieu. Dua poé gé asa kasiksa, enya kuring nu salahna mah. Teuing atuh teuing, da rasa téh teu panonan. Tonggoy naker. Anteng mikatresna. Anteng nyulam harepan ku giungna kagandrung. Ketangan Riyah, da kuring mah teu rumasa salah, nu salah mah rasa tresna nu eunteup dina pucuk kalbu. Pék salahkeun Mang Rahmat nu teuteup lindukna geus ngagupay sukma. Lir jamparing tan wujud nu niruk dada, nembus parat kana rasa.

Mang Rahmat nu salah mah Riyah, ngadon  poho ngakutan suluh ka dapur. Kuring keur piket masak, kakara jebul mawa suluh. Mang Rahmat Riyah,

Carpon Deri Hudaya

Si Uing

: Calvino, Rosa & Malna

“Ma, kumaha sawarga téh?” ceuk Si Uing dina jero haténa.

Cacing jeung bilatung utey dina panon celong Si Uing. Alijigimbrang dina kongkolak mata Si Uing. Laju bijil, mapay-mapay dua pipi Si Uing. Hiji, hiji, hiji, antukna ngaratus antukna ngarébu.

Si Uing nu geus lunta ti kulawargana, ti lemburna, ti kotana, sarta ti nagarana sorangan téh dieuntreupan ku rasa sono. Sono ka jalma anu geus ngalahirkeun dirina, ka Emana sorangan, nu teuing turunan ti mana. Ceuk sakaol mah Ema téh urang walanda. Tapi Si Uing cangcaya sanggeus mireng katerangan, yén Ema téh turunan Majapahit. Aya ogé nu ngaharéwos ka Si Uing, yén Ema téh urang India, urang Cina, urang Saudi Arabia, urang Madagaskar, jeung aya nu nyebut yén Ema téh pituin Amérika.

Unggal katerangan nu katarima téh béda-béda, ngalantarankeun kahirupan sapopoé Si Uing uplek jeung kapanasaran nu nyaliara di sakujur kasadaranana. Kasang tukang Ema kudu puguh salsilahna, sabab éta kasang tukang téh bakal jadi bagéan sajarah anu penting. Jeungna deui, lamun éta sajarah kapaluruh jujutanana, Si Uing bakal boga lilingeran dina nyorang jaman tur kahirupan. Kapan sajarah téh teu  béda jeung kaca spion dina kandaraan. Upama teu boga kaca spion, tangtu moal bisa niténan kaayaan di tukang. Upama teu bisa niténan kaayaan di tukang, teu munasabah, ka dituna téh katabrak batur. Katabrak kandaraan nu aya di tukang, nu ngadodoho, nu rébo ku mangpirang ancaman. Kitu ceuk kayakinan Si Uing saméméh amitan, saméméh ngalalana ka tempat-tempat nu jauh téh, tempat-tempat nu teu boga ngaran sarta teu nyampak dina peta.  

Sajak Ari Andriansyah

SURAT SALAMBAR SAJAK

Tina seuseukeut simpé

Tina sataranjang raheut jeung kapeurih

Kecap-kecap ngabayabah giblegan getih

Ngabatu jadi ruruhit pati

Rangseb ngajamparing wanci

Arjasari, 2007

SURAT SAGARA

-Surat lawas keur Acéh-

Ka mana deui léngkah téh tujulna?

Lana temen raga kapahung leungiteun usum jeung halimun

Sabada lambak ngaremkeun raranggkang sarakan

Malidkeun purnama jeung matapoé

Di dieu, di lebah lilindu hahangit langit

Saban raga teu reureuh nyusud windu-windu nu lawas kakubur

Ti bugang ka bugang, rarangsak rasa, bangkarak harepan

Katut réwuan aweuhan jerit nu kakubur sarah cimata

Esey Ari Andriansyah

LAMBANG NAGARA

Lambang RI jero ngandung harti
lamun bener diamalkeunana
Persatuan tangtu témbong
teu cukup ku disebut
atawana apal ‘na biwir
Bhinéka Tunggal Ika
maksudna gumulung
kabéh sélér-sélér bangsa
béda-béda tatapi asal sagetih
béda tapi saasal
 (Pupuh Dangdangula, dicutat tina Seni Swara Sunda/Lagu-lagu Pupuh, 1974, susunan Mang Koko jeung P. Nataprawira).

Rumpaka pupuh di luhur téh mangrupa gambaran kumaha luhungna eusi lambang nagara Indonésia (Garuda Pancasila). Nu mibanda ajén simbolis jeung historis (historico-political gentleman agreement) pikeun lalampahan ieu bangsa. Lain perjuangan énténg-énténg. Ngabutuhkeun leunjeuran waktu nu sakitu ngembatna. Dina nyorang rupaning hambalan jeung halangan. Lain baé ditebus ku perjoangan héroik, tapi ogé ngayonan rupaning titinggal kolonialisme nu masih dalit jeung kahirupan nepi ka kiwari.

Esey Aditia Gunawan

Sistim Sora Basa Sunda Buhun

Sanajan bari éra parada, sawadina urang nganuhunkeun kana sumbangan pamikiran Noorduyn jeung Prof. A.Teeuw, anu sacara gemet geus narékahan nalungtik basa Sunda buhun. Ulikan kabasaan Sunda buhun nu dipigawé ku Noorduyn jeung A.Teeuw ngawengku 51 kaca tina 554 kaca dina bukuna “Tiga Pesona Sunda Kuna” (édisi Inggrisna: Three Old Sundanese Poems, KITLV, 2006) wedalan Pustaka Jaya, 2009. Keur saayeunaeun mah, éta ulikan téh mangrupa ulikan anu panglengkepna ngeunaan basa Sunda buhun.

Ulikan kabasaan Sunda buhun Noorduyn jeung Teeuw ngawengku dua aspék basa, nyaéta fonologi (sora basa) jeung morfologi (wangun parobahan kecap). Teu nepi kana ulikan sintaksis mah. Munasabah, da téks nu dijadikeun dasar ulikanana téh winangun puisi anu hésé dijadikeun dasar pikeun ngaguar kalimah alatan kauger ku metrum dalapan engang téa.

Ieu pedaran baris museur kana sistim sora nu aya dina kaca 35 bukuna Noorduyn jeung Teeuw. Éta dua sarjana nyatet yén, aya parobahan sora palatal tan soraan c dina basa Sunda buhun (BSb) jadi t dina Basa Sunda kiwari (BSk). Upamana dina kecap mauc dina BSb jadi maut ‘metot’ dina BSk, imuc (BSb) jadi imut (BSk), maracan (BSb) jadi maratan (BSk), jsté. Éta sora c nu jadi t téh méh sakabéhna aya dina tungtung kecap atawa morfém. Tegesna, dina basa Sunda buhun mah sora c téh bisa diteundeun dina tungtung kecap, padahal urang terang yén sora c téh teu bisa diteundeun dina tungtung kecap basa Sunda kiwari. Ana kitu mah, fénoména kabasaan ieu jadi ciri anu mandiri dina basa Sunda buhun nu béda jeung basa Sunda kiwari.

Esey Aditia Gunawan

  

Naskah Sunda: Khazanah, Akses, dan Identitas

Urang buka tutungkusan

Nu kahalang ku pipinding

Dina gebang séwu lontar

Dina tulis titis tulis

Maca uga na waruga

Atra sétra kanti sukma

Pendahuluan

Satu tahun yang lalu, tepatnya tanggal Juli tahun 2010, Masyarakat Pernaskahan Nusantara (MANASSA), sebuah organisasi profesi di Indonesia yang bergelut di bidang pernaskahan, mengadakan Simposium Internasional Pernaskahan Nusantara (SIPN) yang ke-13. Tema yang diangkat dalam simposium tersebut kiranya cukup strategis, yaitu “Akses dan Identitas”.  Dengan mengangkat tema tersebut, kondisi dunia pernaskahan Nusantara dewasa ini dapat terlukiskan dengan cukup jelas, sekaligus memunculkan persoalan-persoalan baru yang mendorong kita untuk merumuskan pemecahan masalah seputar dunia pernaskahan dewasa ini.

Sajak Rudi Riadi

SAJAK TEPUNG TAUN

 

Peunggas deui, peunggas deui

Dina hégak nu sarua, dina napas nu éta-éta kénéh

Tapi panon teu bisa dibobodo

Ngarambat jadi buuk nu kulawu

Jeung tulang nu mimiti regas.

Hiji-hiji tangkal mangsa dituaran di kebon umur.

Nu nyésa ukur kalangkangna nu teu kungsi sirungan

Ijroil teu weleh getén ngalongokan.

“Mun teu ayeuna nya isukan giliran anjeun..”

cenah bari ngabar ragaji wanci.

Sajak Darpan

Cimata Mavi

Mun seug éta pélor nembus hanalam
Kuring moal rék midangdam kanyenyerian
Tapi ménta piara acining kamanusaan
Ulah dikotoran, lantaran éta téh sosoca urang

Mun ieu kapal dikaremkeun sakalian
Kuring rék ngaiklaskeun amarah milu kelem
Ngan poma ulah miceun haté nu beresih
Lantaran éta téh hiji-hijina jalan asih

Kuring geus netepkeun ieu nyawa nu ngan hiji-hijina
Rék ditumbalkeun keur saha baé nu miduli
Yén di Tanah Gaza aya baraya jenuk
Nu tingkeleter nyawana ditodong laksa ririwa
Sepa mamaras dikerekeb kakeueung

Ieu cimata kuring, cimata Mavi Marmara
Moal lantis ku panasna pélor kagangasan
Saméméh nepi ka Tanah nu ditandasa
Pikeun nacebkeun jatina rasa manusa

Mei, 2010

Esey Darpan

Bungbulang

 

Bungbulang. Henteu maké ci, henteu Cibungbulang, cara ilaharna ngaran-ngaran tempat. Siga Cikelét, Cijayana, Cipalebuh, jeung sajabana. Cukup ku Bungbulang. Bisa jadi barudak ayeuna mah teu apaleun, naon ari Bungbulang. Boa nu geus karolot gé. Ari sababna, kiwari beuki langka baé bungbulang téh.
Bungbulang téh sabangsa jambu. Kitu ujaring Kamus Umum Basa Sunda kaluarana Lembaga Basa jeung Sastra Sunda (LBSS). Kitu deui ceuk Kamus Basa Sunda Sacadibrata, diterangkeun yén bungbulang téh ngaran sarupa jambu. Hanjakal henteu didéskripsikeun bari tétéla kumaha tangkalna, siga kumaha buahna, sok di tempat kumaha jadina, atawa dina hawa kumaha jadina.
Kuring sorangan can kungsi nempo kumaha rupa bungbulang. Teuing tah, naha di Bungbulangna sorangan aya kénéh atawa geus euweuh. Panasaran puguh gé. Nu puguh tangtu kungsi réa kapanggih atawa réa jaradi. Éta baé, kungsi jadi judul lagu sagala. Kawas nu kungsi dihaleuangkeun ku seniman kacapai jenaka Utun-Dekok dina Jentréng Jambret. Majar téh:

Bungbulang dina gawir
Pacar kéré kaanginan
Da kaanginan .....

Sajak Darpan

Beja keur dr. Rossa

sapertos waos nu ku salira sok diparios
lembur urang nuju koropok ku ulam
kedah ditambal atawa dicabut sakantenan
supados ulah teras nyanyautan

hanjakal salira tos tebih
teu kantos nyaksian kota rujit ku ririweuh
emut kana piwuruk tina lambey nu beueus
supados ieu karang waos dipapras

abdi teu kabujeng beberesih karang waos
da karangna nyebar ka mamana
ka kantor partai dugi ka kas dinas
kaambung hangru tur matak hanyir

pulitisi teu sapertos dokter gigi
marios ku ramo lemes bari taliti
aranjeunna tega ngabungkem taya rasrasan
teu miduli musuhna tos teu waosan

aya gigi bungsu nu malang dina gugusi
akarna di lembur huluna nyangked di Singapur
saenggalna kedah dioperasi

Fiksimini Darpan

Kebon Awi 7

Jalan satapak di kebon awi, nyagak. Ngenca jeung ngatuhu. Hena jeung Nyimas kudu pisah. "Euceu kudu balik. Hampura teu bisa jajap," ceuk Nyimas. Hena imut leutik. Ret ka daun-daun awi nu marencos, seahna atra pisan. Pokna, "Saha nya Ceu, nu boga ieu kebon ayeuna?" Nyimas maledogkeun teteup ka jauhna, "Pami teu lepat mah Ki Imron." Hena nanya deui, "Ari urang harita tepang sareng kang Hijar teh di mana nya?" Nyimas teu berag ditanya kitu teh. Pokna, "Omat pikanyaah kang Hijar, sapertos Euceu nyaah ka anjeunna." Hena ngarenghap, pokna, "Mun lain Kang Hijar, abdi piraku tega ngarebut ti Euceu." Nyimas laju ngaleos, teu nembal, ninggalkeun Hena nu matung di tengah kebon.

Fiksimini Darpan

Kebon Awi 6

"Sebatkeun barang nu pangdipikaresep ku Aang," ceuk nu awewe bari nyenderkeun taktakna ka lalaki nu keur ngalageday dina sofa, di coffee-corner hiji mall. Waltz ngagalindeng dina loudspeaker. Nu lalaki nyuruput coffeefloat. "Lambey salira," tembalna. "Sebatkeun nagara mana anu ku Eulis hoyong dianjangan," pokna deui. Nu awewe imut kareueut, tuluy ngaharewos ditompokeun, "Nepal... Ayeuna sebatkeun tempat nu pangromantisna numutkeun Aang." Nu lalaki peureum, siga nginget-nginget hiji tempat. "Kebon awi," pokna. Puguh bae nu awewe kerung, "Naha?" Nyah nu lalaki beunta sabada lila teu nyoara. Atra na panonna ngembeng cimata. Pokna, "Waktos karek brol, Aang ditinggalkeun sosoranganan di dinya...."

Fiksimini Darpan

Kebon Awi 5

Sajolna oge langsung mariksa gambar proyek. "Geus sabaraha persen nu anggeus?" pokna ka mandor. Mesin budoser ngaguruh. Dangdut ngagendrung. Kekebul mumbul. "95 %. Kantun kebon awi di payun," tembal mandor bari nunjuk kebon awi nu rada nonggoh. Manehna nelek-nelek kebon awi nu dituduhkeun. Kerep, hejo, iuh, ngaberes leunjeuranana, seah dangdaunana. Manehna muka helm proyek, siga kasirep, panonna manco siga manggih anu aneh. Laju ngadeukeutan kebon awi, halon. "Paehan mesin!" manehna ngagorowok ka supir buldoser, ngabagug satilu-tilu, keur ngagarap pematangan lahan jalan tol nu geus nepi ka kebon awi. "Paehan!!!" manehna nyentak. Laju sepi, dangdut teu muni. Angin ngahiuk, kekebul nyingray. Breh kebon awi, beuki atra. Hear daunna, seah ku angin. "Bet siga di kuburan Ema...." pokna, semu ngaharewos.

Fiksimini Darpan

Kebon Awi 4

Rebun-rebun keneh. "Manawi kawidian, Jang, Emang menta awi saleunjeur," pokna ka nu boga kebon. "Tuar bae, Mang. Pek milihan," tembal nu boga. Leumpangna beda ti sasari, teu nangan pisan. Bedog ngampleh bae dina leungeun nu ngarorongkong. Ku panasaran, nu boga kebon nyusul. Kasampak nu nuar awi teh geus nyiksrikan regang jeung mamata. Kolokop pabalatak. Alum pisan. Etah, panon ge rambisak. "Ku naon ari Emang?" ditanya kitu kalah ngabetem. Seah dangdaunan. "Bisi teugeug teuing tadi kuring nembalan, hampura." Manehna ngagisik panon ku tonggong dampal leungeunna. "Henteu Jang. Emang butuh padung keur Si Bungsu. Langlayeuseun ti magrib keneh. Ari janari, bet geus teu ngarenghap deui..." Teuteupna dibaledogkeun kana pucuk-pucuk awi nu gugupay.

Fiksimini Darpan

Kebon Awi 3

Gurudag ka kebon awi. Duanana renghap ranjug. "Naha da geus lila ge tara aya razia ka jembatan teh. Kasebelan!" nu dibaju koneng murukusunu, bari nyeungseungkeun BH nu diganjel busa. "Mangkaning ieu nu indung," ceuk nu dibaju hejo bari ngaragapan erok terusan nu rangsak ku tunggul bitung. Purnama ngambang dina pucuk-pucuk haur. "Lumpatna mah ka dinya, batrean!" aya nu ngagorowok. Nu dibaju koneng muriang ku merang nu retep dina peupeuteuyan. Nu dibaju hejo tipepereket kana buku bitung, teu miduli mamata nojosan dampal leungeunna. Geblig, korosak, sora sapatu lars ngadeukeutan.

Fiksimini Darpan

Kebon Awi 2

Jamparing ngabelesat di antara gombong nu tingpelentung. Hanjakal boroan nyingcet ka dapuran nu rada kerep. Ari ringkang, boroanana geus ngaleupaskeun deui tali gondewa, jamparingna tanding angin ngincer manehna nu nyalindung dina gombong doyong. Mun teu gancang ngagiwar tangtu leungeun katiir. Ruruhit jamparing nurih kolokop garing, rangsak. Nyaan, Aang luluasan, gerentesna. Ramona nu lencop narik deui jangjang nu geus dipasang na tali gondewa. Reup, renghap. Reketek tali dipentang. Sakilat luncat, awak lempay diragragkan bari ngaleupaskeun jamparing nu kadua. Ruruhitna nanceb pisan kana puhu leungeun boroan nu teu kaburu ngagiwar, bru ninggang iwung nu renung. Alon ku manehna disampeurkeun. Lawon bodas nu dipake nalian gelung jucungna ririaban. Reketek jamparing nu katilu dilelempeng, ayem, ditojokeun kana jajantung lalaki boroanana nu muringis renung kesang. Pokna, "Ang, ieu cinta abdi nu panungtungan."

Carpon Chye Retty Isnendes

ISUKAN REK DIWISUDA 

Jas nu ngagantung dibuka tina hangerna. Rap dipake, dicobaan. Keur isukan, bisi kisut atawa aya nu kurang… Ah rapih, beunang nyetrika pamajikan kapan, kamari sore. Tuluy manehna ngabebener dasi sangkan teu nyengsol. Merenah, lah. Kamejana bodas meni nyacas, dasina biru motif batik, saules jeung jasna. Gaya, lah. Tapi… oh sapatu can dicobaan nyetel jeung jasna. Koreleng kana wadah sapatu. Ceg kana pantopel hideung. Meni herang, teu sirikna bisa dipake ngeunteung, ceuk nu bohong tea mah. Rap dipake tuluy ngajanteng deui hareupeun kaca.


Nu tacan dicobaan teh toga jeung jubah wisudana. Lalaunan dikaluarkeun tina plastikna. Lah, ieu mah teu kudu disetrika sagala, ambeh kaciri sipatan urut nilepanana. Manehna seuri sorangan, kagugu ku pikiranana nu dusun. Rap topi togana dipake. Aduh meni gagah kieu ieu kuring, komo mun geus dijubah meureun… biwirna kunyem tuluy ngarenyu.


Tapi… aya nu leuwih anteb deui kareueusna. Lain, lain tina penampilan pisik nu ayeuna katenjo dina eunteung. Tapi di dieu yeuh, dina hate jeung rasa nu teu katara. Reueus, agul, ka dirina pribadi. Reueus, agul, pangpangna mah bisa ngabuktikeun ka mamah, yen bari kawin oge manehna bisa beres kuliahna tur lulus jadi sarjana.

Carpon Chye Retty Isnendes

 

CAHAYA NU NGABELESAT

"Wa, iraha bade ngaos ka Gunung Puyuh?” kuring nanya ka ua.

Ua henteu ngawalon, bet socana mencrong lami. Aya kacangcaya jeung kaheran sumorot dina heherangna.

“Ci ngiring, Wa!” deui-deui kuring ningal soca ua ngaborelak semu mureleng. Ua kuring nu ieu memang gede ambek, komo lamun aya hal nu patalina jeung kamulyan Islam. Pasti. Tangtu, ua teh teu percaya ka kuring nu tukang ulin. Samarukna meureun kuring teh rek milu ulin wungkul, pelesiran ka kota Sukabumi. Ah ua, naha hilap, kapan kieu-kieu oge kuring teh juara lomba doa-doa jeung juara pidato Islam. Enya, baheula, waktu kuring diajar ngaji di masjid, kapan ua ketua DKMna nuluykeun tapak lacak aki. Ua nu dipikagimir, dipikagigis ku ceplak pahangna, sorongot ambekna, jeung ngulit bawangna, ku jalma-jalma nu teu resep kana Islam.

“Ci mah bade ngiring ngaos Wa di Syamsul’Ulum. Saurna aya ‘tablig akbar’, nu tablegna ajengan petingan ti Gunung Puyuh?” Ua ngarindat ayeuna mah. Anjeunna cengkat tina calikna. Ningalian kalender. Katingal aya angka nu dibuleudan.

Carpon Chye Retty Isnendes

HUJAN DINA ULEKAN

Ahad nu ngepris ku cihalimun. Panonpoé sungkan nyingraykeun rérégan. Dangdaunan reumis cisocaan. Tingborélak tuluy murag. Di luar sepi lir taya kahirupan. Gambaranana burem lir buremna eunteung nu ditiup ku hawa tina baham, keprisna cihalimun mancawura jadi kristal-kristal ipis nu ngalingkupan  sawangan manéhna.

Enya manéhna nyawang tina jandéla. Semet sakitu nu kasawang mah. Tapi gambaran suasana lir mélodi nu dikését tina biola atawa boa tarawangsa? Séréséétttt…peurih. Tuluy mokla nyakclak lalaunan tina juru haténa, minuhan juru panonna, ngagaréndang.

Peuting tadi gé hujan teu eureun-eureun, sapanjang jalan ngabaseuhan jas hujanna. Lir milu émpati kana haténa nu teuing dimana. Kanyeri, kapeurih, kasangsara, kawirang nimbulan haténa, nepi ka ingkah tina lungguhna. Motor diparkir di juru klinik. Cihujan maseuhan rarayna nu pucet.

“Tétéh parantos siap?” sora suster ngageureuwahkeun.

Manéhna unggeuk.

“Geuning nyalira? Akang teu ngiring?”

Fiksimini Darpan

Kebon Awi 1

Hear daun, seah di kebon awi. Manehna ngaharewos dina HP, "Abdi tos di kebon awi." Panjang cacarita, bari lajag-lejeg dina amparan kalakay, dina iuh-iuh kebon awi. Tiung gandolana nu disampaykeun dina taktak, sakapeung ngelebet ku angin. "Ku naon atuh teu yasa sumping? Dangukeun geura, Mozart, Bach... Tarawangsa? Mangga." Recet manuk haur. Tonggeret ngear di gawir. Langit bulao. Gek manehna sila di satengahing kebon, leungeun kencana ngucel tungtung tiung. Sakapeung imut, sakapeung panonna ngulincer ka congo-congo awi nu tingpelenoy. "Saur saha? Ah Aang mah..." Nepi ka wanci tunggang gunung, anteng teteleponan. Lanceukna nu nyerangkeun teu jauh ti dinya ukur beueus ku cipanon, bari ngeukeuweuk batre hape jeung kartu sim, nu ngahaja dilaanan tina HP nu keur dikeukeuweuk ku adina.

Carpon Darpan

Duet Maut

Bréw, meureun urang kudu iklas. Kudu iklas ditinggalkeun ku manéh. Da  meureun kudu kitu gurat nasib urang. Nya di dieu manéh ku urang dikubur. Ngan hampura baé mun henteu maké patok. Tapi ieu tempat apan iuh pisan, jaba angin teu kendat ngahiliwir. Tiis cara sasari lamun urang niis di dieu, lamun geus jam-jaman papanasan. Teu kudu ka surga, kitu ceuk manéh, da di dieu cukup keur nuuskeun késang bari ngalelempeng cangkéng atawa nyanghunjarkeun suku nu lila dibawa nangtung. Cukup sakitu gé, teu kudu aya widadari, ceuk manéh. “Da manéh keur urang leuwih ti widadari,” sok kitu manéh nyarita ka urang.

Urang sok teu kuat nahan cimata, Bréw, mun inget kana éta omongan manéh.

Tapi sing tengtrem baé di alam manéh nu ayeuna. Keun urang mah, sina kakalayangan di alam urang. Manéh ulah melang ulah hariwang. Satungtung boga kénéh suku urang rék tuluy leumpang, satungtung boga kénéh ambekan urang moal rék ngeureunan hirup, pikeun néangan jalan takdir urang nu sajati. Najis mun urang kudu prustasi. Da urang gé mampuh kénéh, Bréw. Mampuh kénéh pikeun hirup keur néangan eusi kadut. Bisa kénéh nyanyi, bisa kénéh kucap-kiceup. Teuing lamun urang geus teu  bisa engab mah, atawa urang kaserang struk. Du’akeun baé ku manéh Bréw, urang sing kuat ngalakonan hirup urang nu ayeuna, bari teu kudu dibarengan ku manéh.

Carpon Darpan

Si Beungeut Kapas

WELÉH jadi pikiran manéhna, boa pamajikanana téh jodo nu salah dirangkepkeun ka manéhna. Ari awéwé nu kuduna jadi jodo manéhna, jeung kuduna bagja ngarangkep jeung dirina, ayeuna sarua keur sangsara dikakaya ku salakina.

“Teu kudu panjang dipikiran. Bongan manéh mah siga resep ngajomblo. Kurang kumaha pantesna Si Iis. Pék sing runtut raut. Ku Ema didu’akeun. Sing adoh balai parek rejeki,” ceuk indungna basa ngajujurung kawin.

“Tapi pan kudu bogoh, Ma!” témbalna.

“Bogoh? Tai pedut!” ceuk indungna, tiis alahbatan és.

Bogoh, cinta, boa enya tai pedut. Buktina geuning si kuya, adina, anu saméméhna bobogohan jangkep méh opat taun, ari geus pruk kawin mah kalah hayoh gor-gar paséa. Can jangkep tilu bulan kawin, kalah tuluy ngalabring ka KUA deui.

Iis, pamajikanana, ngageubra ti isuk-isuk kénéh. Ku manéhna teu diganggu ieuh, da apal sok kumaha nyégagna. Sapopoéna gé kitu apan. Sok saré ti soré kénéh. Kabiasaanana nu maranti. Paribasa capé tas digawé ti isuk jedur nepi ka soré jedér. Tanaga kabéh kakuras di pagawéan. Salaki ukur mamanis, ukur jadi rurumbé.

“Cing atuh, da salaki téh boga kahayang. Hayang pamajikan satia, satuhu, bakti ka salaki…,” ceuk manéhna hiji mangsa, bakat ku keuheul nempo pamajikan unggal-unggal nyapirakeun.

“Ari Aang sorangan geus jadi salaki? Kumaha bisana lamun keur dahar sapopoé baé Iis kudu milu banting tulang? Kudu satia, satuhu? Kos jelema jejeg baé!” témbal pamajikanana.

Bep!

Carpon Darpan

SAPI JEUNG MEDALI

TI BAHEULA Si Lina téh cita-citana ngan hiji, hayang ka  Arab. Hayang jadi té-ka-wé. Éta meureun sok dihatéan ku aing, indungna. Heueuh, pepeuriheun Éma teu bisa ka mamana, da teu sakola-sakola acan. Elin pék ka ditu, siga Ceu Emin. Tah, sok kitu dicaritaanana téh. Éta deuih meureun, mun nempo tatangga atawa kapilanceukna balik ti Arab téh sok reunceum jeung rébo baé. Tong boroning budak, aing gé sok kabita.

Tapi meureun Si Lina téh kudu sakola heula, ngarah boga ijasah. Da kudu boga ijasah cenah. Tah éta sababna aing kumejot hayang nyakolakeun manéhna téh. Bus ka SD. Paduli teuing bapana embung ngurusan gé. Rék modar rék kawin deui gé, ku aing moal dipikiran. Euweuh di imah gé pirang-pirang untung, batan aing té-bé-sé nempo pagawéanana unggal poé ukur ngagojod di imah.

Ceuk guruna Si Lina téh calakan. Lulus gé pangalusna. Waktu ku guruna dijurug-jurung sina nuluykeun ka SMP, aing mimiti mikir. Nya nanya ka Pa Suparman, kapala SD. “Ari ka Arab cekap ku ijasah SD, Bapa?”

“Ibu rék téga, budak umur 13 taun sina cecelengcengan di padang pasir?” ceuk Pa Suparman muncereng.

Carpon Wasta Ai

                        BARUANG KA JALMA LEUTIK

Ayeuna urang keur ténar. Siga biduan keur naék daun euy! Rék teu kitu kumaha, unggal poé ngaran urang ngajeblag dina média massa. Digembor-gembor dina média éléktronik. Jadi jejer utama. Nu rétingna ngajaul ka langit. Dipadungdengkeun disaban tempat dipalikiran ku jalma tajir jeung pakir. Teu bosen-bosen ngomongkeun urang. Duka belegug atawa api-api belegug, yén ngomongkeun batur téh sarua jeung ngadahar bangké babaturan sorangan. Ah urang teu paduli nu baroga otak gé teu malikiran. Naha bet kudu riweuh ? Da geuning ayeuna mah nu kitu téh difasilitasi. Keun wé ah sugan nepi ka dowér!

“Bén, ngomong atuh euy! Meungpeung dibéré kasempetan. Iraha deui urang bisa ngomong? Apanan sasari mah urang ngan saukur jadi tunggul. Saksi bisu runtuyan kahirupan jalma nu barutuh ka urang, boh nu arédan boh nu saroléh. Teuing ti marana asalna mah? Ramé euy, ngabandungan kahirupan di Alam dunya. Siga pilem India.”

“Bén jawab atuh! Manéh mah bisa ngahirupan batur, tapi teu bisa ngahirupan diri sorangan. Naha manéh ngeunah saban poé digosipkeun? Naha manéh ngeunah hirup jadi bonéka jalma nu baroga korsi? Naha manéh teu karunya ka jalma leutik nu jadi korban pulitik? Hudang euy! Hudang ! Ieu dunya geus lieur, atawa manéh gé sarua keur lieur?”

Dongéng Prayoga Adiwisastra

BABALIK PIKIR

Handapeun iuh-iuh tangkal kérsen nu keur sumedeng baruahan, Bah Amin diuk nyanghunjar bari teu weléh gegeber ku dudukuy samakna, tuda poé keur meujeuhna panas mentrang-mentring. Di dinya, manéhna ngadon reureuh sanggeus nanggung sampeu ti kebonna. Katémbong késang ngagarajag dina kulitna nu geus paréot, urat-urat leungeunna katingali mani raranteng. Gigireunana katémbong aya rancatan disarandékeun kana tangkal kérsen, carangka dua siki nu metet ku sampeu, sarta salang nu disina ngagapuy kana taneuh.

“Mana teuing bakal mucekilna peuyeum téh, sampeuna gé mani loba ayeuna mah,” ceuk Bah Amin bari pinuh ku pangharepan.

Keur kitu, ngadadak ku Bah Amin kadéngé sora tan katingalan, kawas paguneman nu teu katingali jirimna. Sanggeus hantem dilieukan dilelekan, horéng éta sora téh bijilna ti rancatan, salang, carangka, jeung sampeu gigireunana.

“Aéh, geuning nu bieu nyoara téh aranjeun opatan!” ceuk Bah Amin.

Fiksimini Ari Andriansyah

                                            Potrét

Angin peuting. Angger ngahiur. Nyulusup kana sesela jandela kamar. Buku-buku ngabigeu. Calana jero. Kasur lagedu. Gegedoh. Kuntung. Hégak érloji. Gurilap balati. Katut katineung nu ngalumbruk dina ingetan. Hareupeun témbok. Teuteupna anteb. Ngaderes rupaning potrét. Potrét wanoja nu saules jeung pulas impian. Norah kalangkang lebah pigura lawas. Aya nu terus ngaruhit dina batinna. Tapi nu wakca saukur imut. Imut leleb. Imut nu kungsi nyangkalak mangpirang liliuh soca. Leungeunna ngalelebah malu paku. Laju ngarongkong potrét anyar. Diteuteup deui. Rét ka waruga wanoja gigireunna. “Sarimbag...” Sorana. Haroshos. Nyéh imut. Biwirna. Piligenti. Neueul kana potrét. Netel kana ambucuy wanoja. Diseuseup. Kareueut. Taya nu usik. “Nu kasalikur...” Sorana. Beuki haroshos. Nyéh deui imut. Laju nyéka getih nu lamokot dina beungeutna. Potrét nambahan dina témbok. Keureutan bugang tarapti dina koper. Angin peuting. Angger ngahiur. Nyulusup kana sesela sukma.

Fiksimini Aditia Gunawan

                            

                       Bagavad-gita

“Héy putra Kunti! Mangka iyatna! Sadaya bagja katut cilaka ukur saheulaanan. Lir bagantina usum. Nu saéstu, ti bihari baring supagi, taya saurang nu ilang di antara urang. Kurawa atawa Pandawa. Inget! Rayi téh nyanding gelaran satria. Ksat téh nganyenyeri, trayaté téh nangtayungan. Nangtayungan darma najan kudu ngarah pati, hakékatna. Geura pentangkeun gondéwa! Puseurkeun kana tujuan anu mulya!”
Mireungeu Kresna tatag sasauran, Arjuna ngeleter binarung ketir. Ras ka Dorna jeung Bisma. Guru sepuh nu jaradi musuh.
“Kang Rayi émut kana piwulang Sang Resi Dorna nalika diajar manah manuk?”
“Yaktos, Kakang Prabu!”
“Di antara paraputra Pandu, kapan mung Kang Rayi nu kasinugrahan seukeut paneuteup? Kapan Kang Rai nu ukur mencrong kana hulu manuk basa mentangkeun gondéwa, saheulaanan dulur-dulur Kang Rayi panénjona meléng kana pangpung, kana tatangkalan nu ngarandakah, ka sanak baraya, kana sakur pangbibita? Sawadina Rayi seukeut ngalenyepan maksud Kakang.”
“Sumuhun Kakang ... tapi saéstuna harita téh Rayi ngemu rusiah nu tacan kakedalkeun.”
“Balaka, Partha, balaka!”
“Sajaba huluna téh, Rayi ningal panonna, tur tina panonna katémbong cai nu ngembeng.”

Sajak Ari Andriansyah

PANGBÉROKAN

Sihung-sihung waktu ranggéténg ngégélan implengan
Sajeungkal-sajeungkal kérépés umur diruang rumasa
Bréh, raratan carita ngepung watangan tineung
Di dieu ukur simpé
Di dieu ukur peteng
Karisi teuing ku lantip ngukuntit usik
Harepan leupas ti rénghap ka rénghap napas

2007


PANARUBAN

Sésa hujan masih kénéh juuh di sapanjang jalan
Lalaunan geter angin ngadalingdingkeun ruruhit jempling
Beungeut lembur bangun langgeng diharudum halimun
Sedeng héab katiga geus lawas kiwari kari beueusna
Di antara lewang jeung kasimpé nu tigin ngaranggeum waruga
Lalampahan beuki lampar néangan sésa umur nu maluguran

Carpon Ari Andriansyah

                       

                             PEUTING JEUNG BABAUNG

Peuting deui nu ngauban. Taya rénghap bulan. Taya hégak béntang. Sanggeus indung peuting jadi hiji-hijina boéh nu ngarurub lembur. Meredong. Di antara dora lembur jeung dapuran haur, simpé haben diguar jeung dikaluat. Sedeng tina sesela bilik nu karancang jeung suhunan nu ngaharelob, angin teu reureuh ngahiliwirkeun ruruhitna.

Hawar-hawar tihang listrik ngabelentrang sapuluh kali. Disusul laungna anjing babaung.

Handapeun ngetétna bohlam, manéhna angger diuk dina korsi hoé. Dadana nu rangkebong jeung kulit beuheungna nu marondoyot ku kakolotan, karungkupan kaméja jeung sarung leuseuhna nu dibeulitkeun. Kitu deui beungeutna nu kanyos dirimbun ku janggot jeung kumis nu paselang jeung huis. Tapi katangén kénéh sepir jeung tapak dedeg sembadana.

Panonna hurung. Haseup terus ngelun jeung nyerebung tina sesela ramo jeung irungna. Ngageterkeun ambekan nu teu sawirahma jeung hégak jarum jam. Bari teu eureun ngaduruk lintingan demi lintingan carita. Nu seuneuna langgeng ngagugudag dina dadana. Ngahuru sakabéh katineung jeung kapeurih heubeul.

”Anak sia, Warji, nu jadi indung rurusuh di lembur urang téh! Anak sia!”

Sajak Kiki Pratiwi

KALANGKANG INDUNG

Ukur kalangkang nu némbongan ‘na ieu eunteung
Nu ngadon gugupay mapay jemplingna peuting
Palangsiang nu diacung-acung ngan balati
Bareng jeung instrumentalia dangding suwung
Nu ceunah warnaning tineung
Gelas jeung rupaning anggur midangkeun kapireu ungkara asih anjeun

Lalaunan tétés demi tétés getih kumolocor
Geuning réma anjeun jeung balati ngusap ieu pameunteu

Anjeun ukur kalangkang jeung dimana téa?
Padahal ieu raga baris ngalalantis sono
Kapan can kungsi anjog ‘na lahunan

Satengahing waktu anteng nyidem tatu
Rumanggieung ngukir lukisan anjeun
Indung, salira teu weléh atra!

Bandung, 2011

Manglé No. 2319

Kiki Pratiwi, lahir di Ciamis. Mahasiswa Jurusan Pendidikan Basa Daerah, UPI Bandung entragan 2009.

Carpon Kiki Pratiwi

                                    JEUNG ANGIN

Ti iraha urang anteng sosobatan angin? Boa bakal langgeng salawasna. Teu nanaon da geuning tétéla anjeun anu satia. Satia niiskeun hate. Satia mirengkeun aral subaha. Resep temen langgeng sosobatan jeung anjeun mah, Angin. Teu jiga si Gilang jeung si Redi nu resep heureuy nyabakan harigu budak awéwé. Teu jiga si Amir nu resep noongan rok budak awéwé. Teu jiga si Siska jeung si Lia nu leuwih anteng ulin jeug bonéka Barbie nu rupana jiga jurig.

Boa didieu urang munggaran tepung téh, Angin. Dina jandéla nu haat jadi saksi kasono urang. Kasono nu ngancik saban wanci. Kasono nu boa-boa numuwuhkeun rasa nu teu biasa téa. Bogoh meureun ceuk batur mah.

Angin, dina detik ieu séja nganti anjeun. Bari meureumkeun mata, nyeuseup jero anjeun. Méré hawa seger pikeun bayah, mawa katigin, méré kakuatan. Bari beunta lalaunan, imut leleb ka anjeun. Ukur anjeun.

Na lahunan anjeun urang anteng sosonoan. Hiliwir anjeun teu weleh ngusap-ngusap ieu sirah. Asihing anjeun nu atra karasana. Dina lahunan anjeun urang ngawang-ngawang. Mapay tiap lalambar langit tuluy didinya urang ngukir mangpirang impian sarta manglaksa rusiah urang duaan.

Sanggeus éta, masih dina lahunan anjeun, urang neruskeun lalampahan mapay éndahna katumbiri. Éndah pisan taya papadana. Sarwaning warna.

“Katumbiri téh cukang ka sawarga, tempat ngancikna para pohaci!” ceuk anjeun harita.

Carpon Ari Andriansyah

                         

                         ALI MENENG

Tihang listrik ngabelentrang sapuluh kali.

Peuting. Ngalinjing. Bareng jeung angin nu ngahiberkeun bau runtah ka unggal rohang kamar. Juru-juru kosan. Sédong-sédong gang. Susukan ngeuyeumbeu. Kumarayap kana amparan kasur. Lomari. Buku-buku ngabigeu. Salib nu ngadaplok dina témbok. Kalénder pias. Potrét lawas. Baju ngalumbruk. Daster. Calana jero. Jeung gelas demi gelas kopi nu nyaab dina genggerong.

Boa di dieu jalan téh buntuna. Boa di dieu léngkah téh kandegna. Saniskara ungkara, aweuhan carita urang nu sapanjangna sirungan jeung muguran. Sanggeus rénghap lawas kapahung dina ringkelna gurat nasib nu taya tungtung. Di ieu kota nu salawasna kosta pikeun harepan jeung kasatiaan.

Tapi naon hartina mulasara harepan jeung kasatiaan? Waktu. Samagahaning laku. Saukur cahya samar nu ngalangkangan lalakon sasar. Kawas léngkah urang nu salawasna ditalikung karémpan. Bari banget teu ngarti, isarah naon pangna urang kudu lana tepung? Ngongkoyangkeun roncé asih jeung karisi kana tohagana pamadegan séwang-séwang. Kawas urang nu lana tepung pikeun nu kasakitu kalina. Bari maneuh ninun lamunan. Nyulam jempling. Ngajarumat peuting.

“Kang, rék kumaha waé urang téh?”

Sajak Ari Andriansyah

RANJANG PANGANTÉN

Peuting luminjing
Kalakay waktu detikna teu kungsi kacatet
Ukur sora haréwos nu nungtut muguran
Jeung haroshos napas tina rekét nu pamungkas
Lalaunan jamparing rangseb ti rénghap ka rénghap

Arjasari, 2008



PENTAGON

Peuting deui nu ngauban
Sanggeus ringkang ngararangkang dirérab héhéab beurang
Di dieu saban raga balitungan jeung karémpan séwang-séwang
Perkara lalakon nu tacan kasorang atawa impian nu terus ngalangkang
Tapi bet jempling jeung jempling deui nu ngantengAntara tungtung tutugan lembur jeung gapura kota nu beuki kosta
Kalimah demi kalimah, kecap demi kecap, rénghap jeung léngkahna
Nu ku urang salawasna diacungkeun dina réwuan peureup,
Kélébét bandéra, bébér spanduk, lambaran poster, gorowok megaphone,
Galantang mangpirang sora, jeung beulitan lawon beureum dina sirah
Harita geus jadi milik maranéhna

Sajak Deri Hudaya

Sajak Roko

Ieu ketak lir haseup roko
Nunutur bujur angin kamana boa
Mangpirang lolongkrang ngabangkarak
Pagaliwota reujeung kekebul dunya
Tinggal kuntung kaduhung
Anu nanceb mangrupa tetengger



Sajak Tukang Dagang


Hiji jalma maké papakéan ruwak-rawék
Lumpat tibabaranting. Manéhna nyorowok
Mapakan gerungna mesin-mesin citakan duit:
“Gera beuli dagangan kuring.
Baju hideung, calana hideung, sarta payung hideung.
Pangéran geus maot tadi peuting. Nalika bulan keur
Meujeuhna molotot. Gera beuli dagangan kuring!
Naha moal nyekar?”
Manéhna ngiles tina tungtung teuteupan,
Nyorang pudunan. Nuju lemah pajaratan.

Galura, 1 Mei 2011

Carpon Ari Andriansyah

                                 BUGANG BULAN

Cungcuing. Cungcuing ngelak deui. Nurih lalanggong langit.

Girimis. Ngepris. Jarum-jarum girimis rangseb deui ngajarumat saban léngkah. Satampah lemah. Imah. Katut totoangna nu karanjah caah. Sedeng angin. Angin peuting. Angin nu salawasna ngarara saniskara tangara. Angger ngagelebug ka kidulkeun. Ngahiur ka tungtung lembur. Ngendag-ngendag jajaran tangkal kalapa jeung pucuk janur. Parat ka saban kandang ingon-ingon jeung ronggos baluntas nu ditingker ringkang cileuncang.

Gumuruh. Séah walungan terus gumuruh. Bareng jeung sora-sora ahéng dina léléngkah angin. Ngaraas babantar jempling. Ngarayap ka hilir peuting. Di dieu. Waktu lir congo bedog nu diteueulkeun dina jajantung. Sanggeus saban raga teu reureuh ngemitan demitna harepan. Nganti ranggeuyan ringsang nu saukur rumekah dina kalangkang impian.

Panén. Panén saukur ungkara nu ditilar galindengna. Saukur jemplang nu anggang tina wirahma. Silung. Silung dina saban padalisan implengan. Naon hartina hégak jeung késang nu salawasna ditandonkeun? Lalakon kapan geus tilem dina upluk-aplakna rorogan nu mirupa sagara cileuncang. Pasini rarabi asih geus lawas udar tina simpayna. Ringkangning pati ngukuntit ti usik ka usik.

Esey Aditia Gunawan

Sastra Munggu ring Gebang

Dina basa Sunda kiwari mah, pihartieun judul di luhur téh “Tulisan dina daun gebang”. Éta kalimah téh meunang nyutat tina bagian katilu teks Sanghyang Sasana Maha Guru (SSMG). Teks SSMG téh ditulis dina daun lontar, ngagunakeun basa jeung aksara Sunda buhun. Ieu téks téh kira-kira ditulis antara ahir abad ka-15 nepi ka awal abad ka-16. Ku sakalimah kitu gé bet jorojoy kapanasaran. Naon nu dimaksud tulisan dina daun gebang téh?

Saéstuna tulisan dina daun gebang téh ukur hiji tina sapuluh rupa tulisan. Dumasar teks SSMG, tulisan téh dibagi jadi sapuluh rupa. Nu matak narik, babagianana téh dumasar kana alas tulisna, ngawengku: emas, pérak, tambaga, waja, beusi, batu, padung, awi, lontar, jeung gebang. Dina ieu tulisan mah nu rék dibahas téh husus perkara tulisan dina daun gebang. Naon maksudna? Sarta saperti kumaha wangunna?

Esey Aditia Gunawan

 

Naskah Sunda Kuna jeung Naskah Merbabu

Bulan Maret taun 1865, Radén Saléh, juru lukis nu kawentar, ngaprak pulo Jawa pikeun ngumpulkeun jeung ngagambar timuan paleontologi. Sajaba ti hasil nimu timuan paleontologi téh, anjeunna hasil ogé ngumpulkeun naskah-naskah buhun nu masih dicepeng ku pribumi. Éta naskah nu dikumpulkeun téh laju disumbangkeun ka Masarakat Seni jeung Pangaweruh Batavia (BGKW), lembaga élit cendikiawan mangsa harita. Samalah, sababaraha naskah anu teu bisa kacokot sabab teu diwidian ku nu mibandana (hartina harita gé teu bisa dipaksa), ngahaja disalin di tempatna kapanggih. Nu ngawaragadanana, Radén Saléh ku anjeun.

Ceuk katerangan Pleyte (1914), nalika Radén Saléh anjog ka Cikuray, anjeunna kungsi tepung jeung incuna Kai Raga. Kai Raga téh dipikawanoh minangka salasahiji pangarang (atawa leuwih merenah juru salin) naskah Sunda buhun ti Gunung Larang Sri Manganti (ngaran heubeul ti Cikuray). Éta katerangan téh dimangpaatkeun Pleyte pikeun ngira-ngira waktu hirupna Kai Raga. Ditambah ku katerangan paleografis aksara nu digunakeun dina naskah Waruga Guru, dumasar itungan Pleyte, Kai Raga téh hirup dina awal abad ka-18.

Sajak Ari Andriansyah

BANDUNG-TANGERANG

Teuing ku pias srangéngé meleték dina kaca jandéla
Basa urang teu reureuh-reureuh ngitung pudunan milang tanjakan
Sedeng méga teu katangén ngaléosna sanggeus kabeledig angin
Sapanjang jalan, jalan panjang rumingkang ringkang karingrang
Beus geus jauh mangprung mubus lulurung-lulurung beurang
Sakolébat mangpirang pasir jeung mumunggang ditilar poé
Tapi urang angger padungdeng ka mana nya pangjugjugan?
Lambaran gambar kakelar horéng rocét ku warna-warni pulas mangsa
Taya nu bisa diguratkeun iwal ti bangkarak jirim sorangan jeung sesemplékan
Rasa nu raca. Urang meureut deui késang, meureut deui cimata
Pikeun ieu lalampahan nu lawas béakeun léngkah

Esey Aditia Gunawan

SIKSA KANDANG, SIKSA KURUNG, SIKSA DAPUR

 

Nepi ka kiwari masih kénéh aya nu ngabédakeun, cara ngéjah kecap kandang dina kecap ‘siksa kandang karesian’ téh. Sawaréh aya nu dihijikeun kandang, sawaréhna deui dipisahkeun kanda ng. Nu ngéjahna dipisahkeun boga anggapan, yén kecap kandang téh asal kecapna tina kanda (Jawa kuna) nu hartina ‘bagian’ diwuwuhan ku kecap pangantét –ng. Cindekna Siksa Kanda ng Karesian téh cenah mah ‘bagian aturan nu aya di karesian’. Ana kitu mah, kadituna tangtu bakal manggih siksa-siksa nu lain, siga kanda ng kadatuan (bagian di karaton), kanda ng kahulunan (bagian di rahayat leutik) jst.

Dina téks Sunda Kuna Sanghyang Sasana Maha Guru (SSMG) bagian kadua, écés yén kecap kandang lain tina kecap kanda ng, tapi kecap kandang, nu hartina méh sarua jeung dina basa Sunda kiwari ‘kandang, kurung’. Bédana, dina basa Sunda kiwari mah kecap kandang téh leuwih heureut nyaéta tempat neundeun sasatoan. Kecap kandang, kurung, jeung dapur sakabéhna nuduhkeun hiji diménsi, hiji wengkuan. Nya siksa kandang, siksa kurung, jeung siksa dapur ieu, nu nguger masyarakat Sunda mangsa harita sangkan gugon kana tetekon.

Carpon Aditia Gunawan

                                DUA BELAS PURNAMA

 

Randu ngaranna, lalaki langit lalanang jagat. Jajaka leubeut angen-angen. Buktina, peuting tadi sirahna teu weléh tanggah. Aya nu tingkaretip lebah matana, kalangkang béntang, rasi béntang langlayangan lebah sorotna bangun nuduhkeun jalan ngembat ngalér, sawirahma jeung kasapihna buuk ti béh kidul. Sedeng leungeun keukeuh nineung mulang deui ka wétan, mangsa suku lingsir ngulon.

Teu apal ka sabaraha kalina béntang patingbelesat lebah kongkolak, nepi ka basa cahya srangéngé nojo kamar jandélana, katémbong atra tapak-tapakna nu ngagurat beureum sakuriling jagat hideungna basa manéhna ngeunteung. Ana ngeunteung, nu katémbong ukur awakna sorangan nu kacida dipikaceuceubna.

Jeung Randu ngantep kaayaanana kawas kitu. Kawas nu teu bisa ninggalkeun kabiasaanana. Biasana ogé nu nyaring sanggeus manéhna sok tuluy mérésan buukna, sok tuluy ngagaléntoran beuheungna. Sok tuluy... Nu matak nepi ka ayeuna Randu ngantep kaayanana kawas kitu.

Fiksimini Prayoga Adiwisastra

                                                          BIHARI

Sardi terus maluruh tapak reujeung lacak tengahing kelemeng lulurung gang. Nyusud-nyusud nu geus lawas nilar imah tur haténa. Gegedoh kasono jeung kamelang geus lawas namper dina haté jeung pikirna. Sardi teu ieuh hayang mulang deui ka mangsa bihari. Enya. Mangsa nu mawa manéhna nyorang kahirupan nu éstu nunggelis, jauh ka sintung kalapa. Taya geusan pamuntangan sapisan.
Leungeunna masih ngeukeuweuk poto indungna mangsa keur ngora. Lebah tungtung gang, samar-samar katénjo jirim nu keur ngalulungsar. Awéwé. Rét kana poto indungna, persis pisan.

"Ma, Ma Ani, ieu anak Ema!" Sardi teu kaampeuh ku kasono.

"Bener kuring Ani, tapi kuring can boga anak!" témbal éta awéwé.

Sardi ngerejet. Leng, ngaheneng sajongjongan. Tungtungna manéhna sadar, yén dirina keur kasarung dina alam saméméh dirina kumelendang. Alam bihari.

"Kaluarkeun aing ti dieu!"

Jorélat, Sardi natit muru alam kiwari.

Sajak Lugiena De

DI BALONG ISOLA

Ngeunteung na beungeut cai
Kajeueung deui mangpirang ceda bihari
Jeung saniskara tatu nu hamo walagri
Rupa beungeut angger raca
Najan rasa nu kungsi balitunganana

Na beungeut cai néang tangtungan
Bet raga badag nu angger ngalangkangan
Jeung ledrekna raratan sorangan
Sedeng satukangeun ulat cai nu ayem
Weléh teu kaimpleng naon anu disidem

2007

Tamba Heuay

Neda tawakup, naskah teu acan diposting.

Inohong

Neda tawakup, naskah teu acan diposting.

Panggung Wayang

Neda tawakup, naskah teu acan diposting.

Lagu Kapegung

Neda tawakup, naskah teu acan diposting.

Tutungkusan

Neda tawakup, naskah teu acan diposting.

Wara-wiri

Neda tawakup, naskah teu acan diposting.

Kurusetra

Neda tawakup, naskah teu acan diposting.

Esey Aditia Gunawan

Tacan, Acan, Teu Acan

Sakur anu diajar basa Sunda teu weléh ngarasa hémeng ku kecap acan jeung teu acan. Teu matak hémeng kumaha? Kecap acan anu diwuwuhan ku kecap pamungkir ‘teu’ bet teu ngarobah harti. Ahli basa Sunda, Wahyu Wibisana, kungsi nulis perkara ieu dina dua artikelna, nyaéta ‘Acan téh sarua jeung enggeus?’ jeung ‘Kecap acan béh dituna’ nu dimuat dina buku kumpulan artikel kabasaan karangan anjeunna Ngamumulé Basa Sunda (Wedalan Kiblat Buku Utama, 2011).

Dina artikel ‘Acan téh sarua jeung enggeus?’, anjeunna masihan conto pamakéan kecap tacan jeung teu acan dumasar kana buku Soendaasch-Hollansch Samenspraken anu terbit taun 1891. Tina conto-conto kalimah nu nyampak dina éta buku, Wahyu Wibisana nyatet dua perkara penting patali jeung kecap teu acan jeung tacan. Saperkara, kecap teu acan jeung tacan téh sarua hartina. Kecap tacan mangrupa wancahan tina teu acan, saperti taya tina teu aya, kadé tina mangkadé, mangkadé tina mangka hadé.

Kadua perkara, kecap tacan jeung teu acan béda larapna. Kecap teu acan digunakeun ku jalma nu status sosialna leuwih handap nalika nyarita ka nu status sosialna saluhureun. Kitu deui sabalikna, kecap tacan digunakeun ku nu status sosialna luhur nalika nyarita ka nu status sosialna sahandapeun.

Buletin No. 41/April 2012

Hapunten, teu acan diposting.

Sajak Aditia Gunawan

kertas
pilakadar nilepan kertas jadi parahu
masrahkeun angkleungna kana kamalir cai
kana usum nu dideres cacarakan
kana sawal nu mulangkeun ka sarakan

pilakadar nilepan kertas jadi kapal
masrahkeun apungna kana getas jangjang
kana hiuk angin nu haroshos
kana palintangan pamayang

pilakadar nilepan kertas jadi lain nanaon
ngalakaykeun pirang-pirang kotrétan lawas

2012

Feature

ÉLEGI  GELEBEG

Laporan Prayoga Adiwisastra

Gelebeg

 Angkeuhan mulang ka lembur harita téh rék sakalian mipit deui panineungan tina ranggeuyan pangalaman lawas. Nganteng kénéh dina lelembutan, mangsa keur leutik ku indung jeung bapa sok remen diajak tumpak gelebeg ka imah Aki di lembur. Harita diuk téh sok di hareup gigireun kusir, kajurung ku kapanasaran hayang nempo kusir ngadalikeun kuda. Gelebeg téh mideng metet pisan ku nu tarumpak jeung babawaanana ti pasar. Sakapeung sok karunya ningali kuda nu ngaregéh mangsa nyorang tanjakan. Bet ayeuna kabéjakeun gelebeg jumlahna geus ngurangan. Beu, kumaha teuing nasibna?

Barang anjog ka parapatan Pasar Kecamatan Pléréd, Kabupatén Purwakarta, enya baé délman jeung ojég mani ngajalajar di sisi jalan. Tayohna mah tepi ka nyontang jalan raya. Ku kituna, teu matak héran mun lebah dinya remen macét téh. Kawuwuh hawa beurang nyongkab kacida, turta haseup kandaraan sarta kekebul beuki nambahan karungsing tengahing beurang bayeungyang.